Τι είναι τα πρόσθετα τροφίμων

Πρόσθετα τροφίμων ή προσθετικές ουσίες τροφίμων σύμφωνα με τον Ελληνικό Κώδικα τροφίμων και Ποτών, είναι ουσίες ή μίγματα ουσιών διαφόρων βασικών συστατικών, των οποίων η προσθήκη στα τρόφιμα έχει ως σκοπό τη βελτίωση της παραγωγής, της επεξεργασίας, της συντήρησης και της εμφάνισης τους. Είναι δε δυνατό να έχουν άμεση επίδραση στα οργανοληπτικά και μακροσκοπικά χαρακτηριστικά του τροφίμου.  

Τι συμβολίζει το γράμμα Ε;

Εδώ και δεκαετίες, το γράμμα Ε, είναι κωδικός αριθμός που δίνεται στα εγκεκριμένα πρόσθετα τροφίμων, με σκοπό την ευκολότερη ταξινόμησή τους, προέρχεται από το αρχικό Ε της Ευρώπης και σημαίνει (Ε)υρωπαϊκή Κωδικοποίηση. Το Ε δηλώνει ότι το αναφερόμενο πρόσθετο έχει εγκριθεί ως ασφαλές από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Καταναλωτές αλλά και επαγγελματίες της διατροφής και της υγείας, συχνά αντιμετωπίζουν με απορία ή και κριτική σκέψη τα πρόσθετα τροφίμων ή, αλλιώς, τα Ε, στα οποία ανήκουν όχι μόνο τα συντηρητικά, αλλά επίσης οι γαλακτοματοποιητές, οι χρωστικές, τα αντιοξειδωτικά, τα ολιγοθερμιδικά γλυκαντικά. Αυτή η κριτική σκέψη έχει βάση, μιας και συχνά οι γνώσεις μας γύρω από την ασφάλεια ή τη χρησιμότητά τους είναι περιορισμένη.

Η βιομηχανία τροφίμων και ποτών μπορεί να επιλέξει εάν θα αναγράφει τα πρόσθετα τροφίμων με την ονομασία τους, ή τον κωδικό αριθμό Ε, ή και τα δύο. Επομένως η κωδικοποίηση των πρόσθετων με το γράμμα Ε δεν πρέπει να μας γεννά ανησυχία, καθώς υποδηλώνει ότι το συγκεκριμένο συστατικό έχει περάσει από τους απαραίτητους ελέγχους και επαναξιολογήσεις, ώστε να μας εξασφαλίσει ότι είναι ασφαλές για χρήση και ότι προστίθεται στα τρόφιμα σε συγκεκριμένες ποσότητες και όρια.

Tι είναι τα «πρόσθετα τροφίμων»;

Όπως αναφέραμε και στην αρχή του κειμένου μας τα πρόσθετα τροφίμων είναι ουσίες που προστίθενται σκόπιμα στα τρόφιμα, μετά από έγκριση από τις αρμόδιες αρχές, για να εκτελέσουν ορισμένες τεχνολογικές λειτουργίες, όπως για παράδειγμα να βελτιώσουν τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά(την υφή, το χρώμα), τη σταθερότητα, τη συντήρηση(εμποδίζοντας την ανάπτυξη μικροοργανισμών). Πολλά από τα εγκεκριμένα πρόσθετα τροφίμων τα βρίσκουμε και στη φύση, όπως οι ανθοκυανίνες που υπάρχουν σε διάφορα φρούτα και λαχανικά όπως τα κόκκινα σταφύλια, οι γλυκοζίτες στεβιόλης στο φυτό στέβια, η πηκτίνη στα μήλα, κάποια άλλα υπάρχουν στη φύση, αλλά για πρακτικούς λόγους παρασκευάζονται(όπως η βιταμίνη C), ενώ κάποια άλλα δεν βρίσκονται στη φύση αλλά παρασκευάζονται για ένα συγκεκριμένο σκοπό, όπως την αντικατάσταση της ζάχαρης σε προϊόντα μειωμένων θερμίδων(π.χ. η γλυκαντική ουσία ασπαρτάμη που παρασκευάζεται με την ένωση δύο αμινοξέων, δομικών συστατικών των πρωτεϊνών) ή το χρωματισμό(όπως τα καραμελοχρώματα που παρομοιάζουν την καραμέλα με αυτή που μπορούμε να φτιάξουμε σπίτι μας).

Είναι τα πρόσθετα τροφίμων ασφαλή;

Τα πρόσθετα τροφίμων εγκρίνονται για χρήση σε τρόφιμα και ροφήματα με μία συγκεκριμένη διαδικασία, η οποία είναι κοινή για όλα τα πρόσθετα, ανεξάρτητα από το είδος τους(συντηρητικά ή χρωστικές) ή τη φύση τους (φυσικής ή συνθετικής προέλευσης). 

Υπεύθυνη για την αξιολόγηση της ασφάλειας των πρόσθετων τροφίμων είναι η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων(EFSA), όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία, ακολουθώντας συγκεκριμένα πρωτόκολλα(προκαθορισμένο αριθμό και είδος εργαστηριακών και κλινικών μελετών, σε πειραματόζωα ή και ανθρώπους) αξιολογεί όλα τα δεδομένα σχετικά με την ασφάλειά τους(χημική σύσταση, μεταβολική πορεία στο ανθρώπινο σώμα, το αν είναι γενοτοξικά ή καρκινογόνα μετά από βραχυχρόνια ή μακροχρόνια χρήση), και προσδιορίζει μια τιμή Αποδεκτής Ημερήσιας Πρόσληψης(Acceptable Daily Intake). Η τιμή ADI αντιστοιχεί στη μέγιστη ποσότητα ενός πρόσθετου που μπορεί κάποιος να καταναλώνει καθημερινά και για όλη του τη ζωή χωρίς κανένα κίνδυνο για την υγεία του και είναι ίδια για όλες τις ομάδες του πληθυσμού(έγκυες γυναίκες, γυναίκες που θηλάζουν, παιδιά).

Οι επιστήμονες της EFSA αξιολογούν επίσης, τη χρησιμότητα του συγκεκριμένου πρόσθετου(αν είναι αναγκαίο στη συντήρηση ή τη διατήρηση του αναμενόμενου χρώματος ενός τροφίμου) αλλά και τη συνολική ποσότητα του, που αναμένεται να προσλαμβάνει κανείς από διάφορες πηγές. 

Μετά από την αξιολόγηση όλων των δεδομένων, ασφάλειας, χρησιμότητας και αναμενόμενης πρόσληψης, η EFSA γνωμοδοτεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία εγκρίνει το πρόσθετο για χρήση σε τρόφιμα και ροφήματα, θέτοντας όρια στην ποσότητα που μπορεί να προστίθεται ανά κατηγορία προϊόντος. Η EFSA διενεργεί νέες αξιολογήσεις ασφάλειας, είτε σε τακτική βάση, είτε όταν προκύψουν νέα επιστημονικά δεδομένα. Ένα παράδειγμα επαναξιολόγησης πρόσθετου είναι αυτό της ασπαρτάμης, όπου η EFSA μελέτησε διεξοδικά όλα τα δεδομένα σχετικά με αυτή, τόσο εκείνα που είχαν προηγηθεί της έγκρισής της, όσο και κάθε νέα μελέτη ή στοιχείο σχετικό με αυτή, και κατέληξε ότι είναι ασφαλής για το γενικό πληθυσμό εντός της τιμής ADI, με την εξαίρεση των ατόμων με το γενετικό νόσημα φαινυλκετονουρία(κάτι που ίσχυε πάντα).