Τσάι, ένα ρόφημα με πληθώρα αντιοξειδωτικών

Το τσάι είναι ένα παγκόσμια διαδεδομένο ρόφημα και το πιο δημοφιλές ποτό στον κόσμο μετά το νερό, με κατανάλωση 120 ml/ημέρα/άτομο. Παράγεται από τα φύλλα του φυτού Camellia sinensis. Ανακαλύφθηκε το 2737 π.Χ. από τον αυτοκράτορα της Κίνας, Σεν Νουνγκ. Ο θρύλος λέει πως, την ώρα που έβραζε νερό, ένα ρεύμα παρέσυρε φύλλα από κάποιο γειτονικό θάμνο και αυτά κατέληξαν στο ξεσκέπαστο τσουκάλι. Πριν προλάβει κανείς να αντιδράσει, τα φύλλα άρχισαν να βράζουν και να χρωματίζουν το νερό. Ο Σεν Νουνγκ μύρισε το γλυκό άρωμα και δοκίμασε το πρώτο τσάι. Η χαρακτηριστική γεύση του και οι θετικές επιδράσεις του στην υγεία, έκαναν την κατανάλωση και την καλλιέργεια του να εξαπλωθεί γρήγορα σε όλον τον κόσμο. 

Οι Πορτογάλοι το έφεραν το 1610 στην Ευρώπη για λογαριασμό των Ολλανδών. Λίγο αργότερα, οι Ολλανδοί ξεκίνησαν τη μαζική εισαγωγή του. Ως νέα μόδα με φανατικούς οπαδούς, το τσάι τα πρώτα χρόνια ήταν πανάκριβο. Μετά το 1675 η τιμή του έπεσε σε λογικά πλαίσια, και το τσάι από την Ολλανδία πέρασε στη Γαλλία και από εκεί στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Τέσσερα είναι τα είδη τσαγιού: 

• Το πράσινο τσάι είναι το πιο διαδεδομένο στην ανατολική Ασία. 
• Το μαύρο τσάι είναι ο πιο διαδεδομένος τύπος τσαγιού που καταναλώνεται στις δυτικές χώρες.
• Στην Ελλάδα είναι ενδημικό το τσάι του βουνού (γένος Sideritis). Στην Κρήτη, το βότανο Δίκταμο (Origanum dictamnus) χρησιμοποιείται αντί για τσάι.
• Στη νοτιοανατολική Ασία είναι διάσημο το μαύρο τσάι με γάλα και μπαχαρικά το οποίο ονομάζεται Μασάλα Τσάι. Συγκεκριμένα το μαύρο τσάι ρίχνεται σε βραστό γάλα και στη συνέχεια προστίθεται ζάχαρη και σε σκόνη αλεσμένα τα παρακάτω υλικά: πιπερόριζα (τζίνζερ), μαύρο πιπέρι, γαρίφαλο και κάρδαμο. 

Ωστόσο οι δύο κύριοι τύποι τσαγιού είναι το μαύρο και το πράσινο.

Οι θετικές επιδράσεις του στην υγεία οφείλονται κυρίως στην υψηλή περιεκτικότητά του σε αντιοξειδωτικά. Τα αντιοξειδωτικά είναι χημικές ουσίες φυτικής προέλευσης, που επιβραδύνουν την οξείδωση, τον εκφυλισμό δηλαδή των κυττάρων. Στο σώμα μας τα αντιοξειδωτικά βοηθούν στην εξουδετέρωση των ελεύθερων ριζών που επιτίθενται στα κύτταρα και ενοχοποιούνται για συμμετοχή στην εμφάνιση διάφορων ασθενειών, όπως ο καρκίνος. Τα φυσικά αντιοξειδωτικά έχουν αντιβακτηριακή, αντιϊκή, αντιμεταλλαξιογόνα και αντιαλλεργική δράση. Τα πιο δραστικά αντιοξειδωτικά είναι οι πολυφαινόλες.

Στις πολυφαινόλες ανήκουν και τα αντιοξειδωτικά που βρίσκονται στα φύλλα του φυτού του τσαγιού. Το τσάι είναι ένα από τα λίγα τρόφιμα που έχει πολύ υψηλή περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες(36%), στα φρέσκα φύλλα του. Οι βασικές πολυφαινόλες του είναι τα φλαβονοειδή. Ανάλογα με την προέλευση του και τον τρόπο παρασκευής του, ένα φλιτζάνι τσάι(240 ml) περιέχει 140-300 mg φλαβονοειδών, σχεδόν 4 φορές περισσότερα, από το κόκκινο κρασί. Τα φλαβονοειδή ευθύνονται για πολλά από τα οφέλη του, λόγω των μοναδικών βιολογικών τους ιδιοτήτων. Φλαβονοειδή υπάρχουν σε όλα τα είδη τσαγιού, αλλά λόγω της διαφορετικής ζύμωσης στην οποία υπόκεινται, το μαύρο και το πράσινο τσάι περιέχουν διαφορετικά είδη. Το μαύρο τσάι έχει περισσότερα σύνθετα φλαβονοειδή, όπως η θειορουβικίνη και η θειοφλαβίνη, ενώ το πράσινο τσάι περιέχει κυρίως απλά φλαβονοειδή, τις κατεχίνες.

Η αντιοξειδωτική δράση του πράσινου τσαγιού είναι ισχυρότερη από εκείνη του μαύρου, καθώς οι κατεχίνες είναι τα πιο σημαντικά φλαβονοειδή. Η χημική σύνθεση του πράσινου τσαγιού, παρόμοια με εκείνη των φρέσκων φύλλων του φυτού, έχει 25% περιεκτικότητα σε κατεχίνες. Κατά τη διάρκεια παρασκευής του μαύρου τσαγιού, μέρος των κατεχινών των πράσινων φύλλων του συμπυκνώνονται και σχηματίζουν άλλες ενώσεις(θεοφλαβίνες και θεορουβικίνες). Στη διαδικασία αυτή οφείλεται η χαμηλότερη αντιοξειδωτική δράση του μαύρου τσαγιού.

Η κατανάλωση τσαγιού αυξάνει το αντιοξειδωτικό δυναμικό του αίματος, αυξάνοντας τα επίπεδα κατεχινών. Ωστόσο, μεγάλη σημασία για την δράση των αντιοξειδωτικών δεν έχει μόνο η ποσότητα, αλλά και η ποιότητά τους. Οι γαλλικοί εστέρες επιγαλλοκατεχίνης κι επικατεχίνης που περιέχονται στο τσάι, είναι τα πιο ισχυρά αντιοξειδωτικά. Μάλιστα το τσάι ξεπερνά σε αντιοξειδωτική δράση τα διάφορα είδη σοκολάτας αλλά και αρκετά λαχανικά.